به گزارش قدس آنلاین، یکی از مهم‌ترین مشکلات امروز، بحث اقتصاد است. این امر به حدی دارای اهمیت است که تبدیل به مهم‌ترین دغدغه مردم و دولت‌ها شده و بخش قابل توجه برنامه‌ دولت‌ها را به خود اختصاص داده است.

شاید بتوان گفت به اقتصاد به‌عنوان یکی از نخستین نیازهای طبیعی انسان نگاه می‌شود، بنابراین باید به حل مشکلات آن هم به عنوان یک نیاز طبیعی نگاه کنیم.

مسئله اقتصاد تا حدی در اسلام دارای اهمیت است که کم نیستند آیات قرآنی که به این موضوع پرداخته‌اند به طوری که در سوره نساء، آیاتی درخصوص تجارت مورد اشاره قرار گرفته و  یا در سوره‌هایی مانند بقره، شوری، اعراف، انفال و غیره به تفاوت اقتصاد اسلامی با دیگر مکاتب اقتصادی، برخورداری از مال حلال، شیوه‌های شناخت و تدبیر امور اقتصادی و غیره پرداخته است.

در ادامه پرونده «راهکارهای ائمه برای حل مشکلات اقتصادی» به مبانی اقتصادی امام حسن(ع) می‌پردازیم و شیوه‌ای که ایشان برای حل مشکلات اقتصادی در دوران خود به‌کار می‌گرفته‌اند. به همین منظور به گفت‌وگو با سیده معصومه اخلاقی، پژوهشگر سیره ائمه و نویسنده کتاب«حیات اقتصادی امامان از صلح امام حسن(ع)» پرداختیم.

آیا می‌توان در سیره امام حسن(ع) مبانی اقتصادی را مشاهده کرد؟

با مطالعه سیره اقتصادی امام حسن(ع) می‌توان دریافت یکی از مبانی مهم امام تلاش برای کسب روزی حلال است. کار و تلاش برای کسب روزی حلال و ایجاد رونق اقتصادی در جامعه یکی از نکات بارز در سیره امام حسن(ع) است.

امام خود نیز مزارع و نخلستان‌هایی داشتند که در آن‌ها به فعالیت اقتصادی می‌پرداخت. ایشان به این امر چنان اهتمام داشت که فرمود: در دنیا[از نظر اقتصاد و صرفه جویی وغیره] چنان برنامه ریزی کن، مثل آنکه می‌خواهی همیشه باشی و برای آخرت به نوعی حرکت و کار کن مثل این که فردا خواهی مُرد.

بنابراین امام ساختن دنیا و توجه به امور مالی و دنیایی را معارض با آخرت گرایی ندانسته است و با کسانی که زهد و تقوا را مخالف توجه به امور دنیوی می‌دانند مخالفت فرموده چنان که در سیره عملی ایشان نیز قابل مشاهده است.

امام مرکب‌های زیادی داشت. لباس‌های زیبا می‌پوشید و عطر استعمال می‌کرد، چراکه در زمان امام حسن(ع) جامعه اسلامی به رفاه نسبی رسیده بود و شرایط و مقتضیات زمان ایجاب می‌کرد امام با وجود زهد و عدم رغبت به دنیا، در ظاهر از برخی امکانات استفاده کنند تا مورد طعن و کنایه مردم قرار نگیرند.

آیا معیاری برای به‌اندازه کار و تلاش کردن ارائه کرده‌اند؟

مبنای دیگر امام حفظ تعادل در فعالیت اقتصادی است. ایشان کوشش برای کسب مال و رونق معیشت را تا جایی درست می‌دانند که فرد خود را در مهلکه نینداخته و تمام هم و غم خویش را کسب روزی قرار ندهد. ایشان در این باره فرموده است: در طلب روزی، تقلّا مکن، همانند کسی که برای چیره شدن[بر حریف] تقلّا می‌کند، و به تقدیر نیز چندان تکیه مکن که از کار و کوشش دست کشی؛ زیرا در جست وجوی فضل[و روزی] خدا رفتن، از سنت است و آرام بودن در طلب روزی، از خویشتن داری و مناعت طبع. نه خویشتن داری و مناعت طبع، روزی را از انسان دور می‌سازد و نه حرص، روزی را زیاد می‌کند؛ چه روزی قسمت شده و حرص زدن، موجب افتادن در ورطه گناهان است.

در این حدیث امام معیار برای به اندازه کار و تلاش اقتصادی را ارائه کرده‌اند تا افراد برای معیشت زیاده روی نکرده و آرامش زندگی تحت الشعاع  کسب روزی قرار نگیرد. چنانچه امروزه در مواردی دامنگیر برخی شده است.

کمی درخصوص توجه ایشان به فقرا توضیح فرمایید. آیا الگویی از ایشان برای بحث کاهش فاصله طبقاتی ارائه شده که امروز بتوان از آن بهره برد؟

مبنای اقتصادی دیگر که در سیره امام مشاهده می‌شود توجه و مبادرت زیاد ایشان در دستگیری از فقرا است. امام برای از بین بردن اختلاف طبقاتی اهتمام زیادی به انفاق و بخشش داشت تا جایی که کریم اهل بیت لقب گرفتند.

در منابع موارد بسیار زیادی از بخشش‌های فراوان ایشان ثبت شده است. گاه که از فقر کسی آگاه می‌شد بدون آن که او در خواست کند طبق نیازش به او اموالی می‌دادند و قرض افراد بی‌بضاعت را می‌پرداخت.

امام برآوردن نیاز برادر دینی‌اش را نزد خود محبوب‌تر از یک ماه اعتکاف می‌دانست و حتی یک بار طواف خانه خدا را برای کمک به فرد نیازمندی رها کرد و در پاسخ معترضان ادای حاجت برادر مومن را معادل حج و عمره عنوان کردند.

حتی دشمنانش هم به عطای او چشم داشتند و از هدایای او بی‌بهره نمی‌ماندند. به گفته برخی منابع، امام حسن(ع) سه بار نیمی از ثروت خود را صدقه داد. همان گونه که در کلام امام مجتبی آمده است در اندیشه ایشان انسان آنچه را به دیگری کمک و انفاق کند، فکر نکند که از دست داده و تلف شده است و آنچه را ذخیره کرده و نگه داشته است، خیال نکند برایش می‌ماند و موجب شخصیت و شرافت او خواهد شد.

با وجود این امام حفظ عزت نفس را برای افراد لازم می‌دانست و طلب کمک را تنها در موارد اضطرار و در صورت ادای قرض، رفع تنگدستی طاقت فرسا و پرداخت دیه می‌دانست.

آیا در مبانی اقتصادی ایشان می‌توان راهکاری برای رفع مشکلات اقتصادی امروز یافت؟

صرفه جویی از نکاتی است که امام حسن(ع) به آن توجه کرده است. امام در این باره فرموده: از جدم، پیامبر(ص) شنیدم که «هر کس یک لقمه نان را که روی زمین افتاده، بردارد و آن را پاک کند و یا بشوید و سپس آن را بخورد، خداوند تعالی او را از آتش جهنم نجات خواهد داد».

نکته جالبی که در حیات اقتصادی امام قابل مشاهده است معامله هوشمندانه و دوری از فریب خوردن است. امام با وجودی که بسیار بخشنده بوده و گاه بیش از قیمت جنس به فروشنده پرداخت می‌کرد؛ اما اجازه نمی‌داد در معامله مغبون شوند، بلکه بر سر قیمت چانه زنی می‌کرد و جایز نمی‌دانست که مؤمن اجازه دهد دیگران او را فریب دهند.

همه آن چه که در رفتارهای اقتصادی امام قابل مشاهده است را می‌توان در زمان حال استفاده کرد؛ اعم از توجه به حلال بودن روزی و معیشت، تلاش و کار برای رونق تولید و اقتصاد فردی و اجتماعی، انفاق و تلاش برای از بین بردن فاصله طبقاتی، حفظ تعادل در فعالیت اقتصادی و عدم تقلا و در مهلکه قرار دادن خود.

خبرنگار: فرزانه زراعتی

انتهای پیام/